Ból to uczucie, z jakim stykamy się od najmniejszych lat. I chociaż walczymy z nim na rozmaite rodzaje, to nie zapominajmy o jego roli informująco-obronnej o zagrażającym zniszczeniu tkanek. Środki przeciwbólowe to niezwykle ważna część leków. Wszystkie mają natomiast na celu to samo – zmniejszanie czy zahamowanie odczuwania ucisku. Rozłożyć je możemy na działające ośrodkowo (opioidy) i niesteroidowe środki przeciwzapalne. Z powodu faktu, iż wolno je nabyć bez recepty, są niezwykle popularne. Czy wiemy cokolwiek o środkach przeciwbólowych?
Środki przeciwbólowe – środki narkotyczne
Opioidy działają niezwykle silnie przeciwbólowo. Zaś wśród dodatkowych opcji tychże preparatów znieczulających obserwujemy działanie depresyjne na środek oddechowy ośrodkowego układu nerwowego, a również działanie sedatywne oraz przeciwkaszlowe. Niestety powodują tolerancję oraz lekozależność. We współzależności od powinowactwa oraz sposobu reagowania na receptory opioidowe środki przeciwbólowe te możemy rozłożyć na:
- agonistów – morfina, petydyna, fentanyl, kodeina – wiążąc się z receptorem opiatowym hamują wrażenie ucisku,
- antagonistów – nalokson, naltrekson, lewalorfan – hamują działanie agonistów, wykorzystywane są jako odtrutki w wypadku zatrucia opioidami,
- częściowych agonistów – np. buprenorfina,
- mieszanych agonistów – antagonistów – pentazocyna, butorfanol, meptazynol – działają jednocześnie na przeróżne zespoły receptorów opioidowych. Zdolne są również do aktywacji jak i jednoczesnego hamowania receptora opiatowego.
Środki przeciwbólowe – morfina
Jest to alkaloid występującu w opium – stężonym soku mlecznym produkowanym z młodych makówek maku lekarskiego. Wśród zadań tego leku przeciwbólowego rozpoznać możemy:
- duże hamowanie ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza strefie czuciowej kory mózgu i ośrodków autonomicznych,
- działanie jak środki znieczulające,
- usuwanie uczucia głodu, osłabienia i myśli oraz świadomości przykrych przeżyć psychicznych – w następstwie tego działania dochodzi do zaistnienia euforii,
- pobudzanie ośrodka wymiotnego,
- hamowanie wydzielania gruczołów – w szczególności gruczołów trawiennych przewodu pokarmowego,
- wywoływanie zaparć.
Efekty uboczne morfiny
- przedawkowanie powoduje głęboki sen narkotyczny,
- źrenice są niezwykle zwężone,
- skóra zimna, biała czy sina,
- tętno wolne,
- RR niskie,
- oddechy płytkie.
Odtrutkę stanowi:
- nalokson,
- kodeina – ma działanie przeciwkaszlowe,
- pochodne piperydyny – petydyna,
- pochodne benzomorfanu – pentazocyna.
Środki przeciwbólowe – środki nienarkotyczne
Działają zdecydowanie słabiej przeciwbólowo niż narkotyczne środki przeciwbólowe. Są natomiast znacznie mniej szkodliwe, między innymi dlatego, iż nie wywołują uzależnienia. Oprócz działania przeciwbólowego takie środki przeciwbólowe działają także przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie oraz przeciwgośćcowo.
Rozróżniamy następujące grupy (wyodrębnione z powodu formy chemicznej):
- o pochodne kwasu salicylowego,
- o pochodne pirazolonu,
- o pochodne aniliny,
- o pochodne chinoliny,
- o pochodne pirymidazonu.
Środki przeciwbólowe – pochodne kwasu salicylowego
Działają przeciwgośćcowo, przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, wywołują wzrost wydalania kwasu moczowego przez nerki, a w niewielkich ilościach hamują wybiórczo biosyntezę tromboksanów oraz zmniejszają poprzez to możliwości agregacyjne płytek
Wśród działań niepożądanych tychże preparatów znieczulających należy wymienić:
- podrażnienie błony śluzowej żołądka z zaostrzeniem dolegliwości wrzodowej,
- działanie neurotoksyczne – zawroty oraz uciski głowy, szum w uszach, czasem upośledzenie słuchu,
- skazę krwotoczną przy przedawkowaniu,
- uczulenie na środki przeciwbólowe,
- zespół Reye’a.
Środki przeciwbólowe – pochodne pirazolonu
Do pochodnych pirazolonu zaliczamy:
- aminofenazon,
- metamizol,
- fenylobutazon.
Mają one działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne. Wśród działań niepożądanych potrafią pojawić się uczulenia, mielotoksyczność, hepatotoksyczność oraz wrzodotwórczość. Nie powinne być wykorzystywane u niemowląt w formie pigułek znieczulających.
Środki przeciwbólowe – tramadol
Jest to agonista oraz częściowy antagonista receptorów opioidowych. Wśród działań niepożądanych tego środka przeciwbólowego może spowodować zawroty głowy, suchość w jamie ustnej, mdłości, hipotonię ortostatyczną, tachykardię, schorzenia świadomości i senność. Po dalszym wykorzystywaniu może również spowodować uzależnienie. Powszechnie wykorzystywane są w dolegliwościach reumatycznych, natomiast wszystkie mają również działanie przeciwbólowe, tak jak środki znieczulające. Nie oddziałują narkotycznie na OUN, nie powodują nałogu, nie oddziałują również hamująco na środki wegetatywne.
Rozróżniamy następujące pochodne:
- pochodne kwasu salicylowego
- pochodne pirazolonu
- pochodne kwasu octowego – indometacyna oraz diklofenak
- pochodne kwasu proprionowego – ibuprofen, dexprofen, naproxen oraz profenid.
Pochodne kwasu enolowego – piroxicam
- pochodne kwasu feiloantranilowego – odznaczają się silnym, lecz krótkim działaniem przeciwbólowym i małym działaniem antyagregacyjnym,
- inhibitory COX-1 – meloksykam oraz nabumeton,
- inhibitory COX-2 – rofekoksyb oraz celekoksyb.
